Katika historia, kumekuwa na matukio ya kusikitisha ambapo utafiti wa binadamu ulifanywa bila kufuata maadili, yakiwaacha wahanga na madhara ya kudumu.
Matukio haya ya kikatili na yasiyo ya kibinadamu yalipelekea ulazima wa uanzishwaji wa bodi za udhibiti wa maadili (Ethical Clearance Boards) katika utafiti wa kisayansi.
Hizi ni baadhi ya tafiti kumi maarufu zilizosababisha mabadiliko haya:
1. Majaribio ya Tuskegee Syphilis (1932-1972, Marekani)
- Lengo: Kuchunguza mwenendo wa kaswende ya asili kwa wanaume Weusi bila kuwapa matibabu.
- Matokeo: Kusababisha madhara makubwa ya kiafya na kifo.
- Mabadiliko: Kuimarisha kanuni za ridhaa ya hiari na haki za washiriki.
2. Majaribio ya Nuremberg (1945-1946, Ujerumani)
- Lengo: Utafiti wa matibabu uliofanywa na Wanazi kwa wafungwa wa kivita.
- Matokeo: Ukiukwaji mkubwa wa haki za binadamu na maumivu.
- Mabadiliko: Kuundwa kwa Kanuni za Nuremberg, mwongozo wa kwanza wa maadili ya utafiti.
3. Mkasa wa Thalidomide (1950s-1960s, Ulaya)
- Lengo: Kuuza dawa ya Thalidomide kama kinga ya asubuhi kwa wanawake wajawazito.
- Matokeo: Kuzaliwa kwa watoto wenye kasoro mbalimbali.
- Mabadiliko: Kuleta sheria kali za udhibiti wa dawa.
4. Utafiti wa Milgram (1961, Marekani)
- Lengo: Kuchunguza utii kwa mamlaka, hata kama inahitaji kusababisha maumivu kwa wengine.
- Matokeo: Kuonyesha jinsi watu wanavyoweza kufanya vitendo vya ukatili chini ya shinikizo.
- Mabadiliko: Kuimarisha kanuni za ulinzi wa washiriki wa utafiti wa kisaikolojia.
5. Majaribio ya Willowbrook (1950s-1970s, Marekani)
- Lengo: Kuchunguza athari za maambukizi ya homa ya ini kwa watoto wenye ulemavu wa akili.
- Matokeo: Kuambukiza watoto kwa makusudi, wengi wao wakiwa hawawezi kutoa ridhaa.
- Mabadiliko: Kuimarisha haki za watu wenye ulemavu katika utafiti.
6. Jaribio la Aversion Therapy (1960s, Afrika Kusini)
- Lengo: Kutumia ‘aversion therapy’ kubadili mwelekeo wa kijinsia.
- Matokeo: Madhara ya kisaikolojia na kimwili kwa washiriki.
- Mabadiliko: Kupinga matumizi ya tiba zinazokiuka haki za binadamu.
7. Utafiti wa Stanford Prison (1971, Marekani)
- Lengo: Kuchunguza athari za mazingira ya gereza kwa tabia ya binadamu.
- Matokeo: Unyanyasaji na madhara ya kisaikolojia kwa washiriki.
- Mabadiliko: Kuimarisha ufuatiliaji na ulinzi katika tafiti za kisaikolojia.
8. Utafiti wa Henrietta Lacks (1951, Marekani)
- Lengo: Kutumia seli za Henrietta Lacks bila idhini yake kwa utafiti wa kisayansi.
- Matokeo: Matumizi makubwa ya seli zake katika utafiti wa kimatibabu.
- Mabadiliko: Kuongeza uelewa kuhusu haki za washiriki wa utafiti.
9. Majaribio ya Mkate wa Uranium (1946-1947, Marekani)
- Lengo: Kujaribu athari za uranium katika mwili wa binadamu.
- Matokeo: Kuathiri afya za washiriki bila wao kujua.
- Mabadiliko: Kudhibiti utafiti unaohusisha vitu vyenye mionzi.
10. Utafiti wa Pfizer Nigeria (1996, Nigeria)
- Lengo: Kujaribu dawa ya Trovan kwa watoto wenye meningitis.
- Matokeo: Madhara makubwa ya kiafya na vifo.
- Mabadiliko: Kuimarisha kanuni za kimataifa za majaribio ya dawa.
Mabadiliko baada ya ukatili huu katika tafiti
Matukio haya yalisababisha kubuniwa kwa bodi za udhibiti wa maadili katika utafiti.
Lengo la bodi hizi ni kuhakikisha kuwa utafiti wowote unaofanyika unazingatia haki, usalama, na ustawi wa washiriki.
Hii inahusisha kufanya tathmini ya kina ya mipango ya utafiti na kuhakikisha kuwa washiriki wanapewa taarifa kamili na kutoa ridhaa yao ya ushiriki kwa hiari.
Bodi hizi pia zinahakikisha kwamba utafiti unafanyika kwa kuzingatia maslahi ya jamii na kuzuia matumizi mabaya ya utafiti kwa madhumuni ya kisiasa, kiuchumi, au kijamii.
Kuanzishwa kwa Bodi za Maadili
Kanuni za Nuremberg: Ziliwekwa mwaka 1947 kufuatia majaribio ya wanazi, kanuni hizi zilitoa mwongozo wa kwanza wa kimataifa kuhusu maadili ya utafiti wa kibinadamu, zikisisitiza ridhaa ya hiari na uelewa wa washiriki wa utafiti.
Azimio la Helsinki: Lililotolewa na Shirikisho la Kimataifa la Madaktari (WMA) mwaka 1964, azimio hili liliboresha kanuni za Nuremberg, likijumuisha suala la kuzingatia maslahi ya mshiriki juu ya yote.
Historia hii ya utafiti wa kikatili imetuachia somo muhimu: kwamba maadili ni msingi muhimu katika utafiti wowote, na ni lazima yazingatiwe kwa umakini mkubwa ili kulinda haki za binadamu na kudumisha uaminifu wa jamii katika sayansi na utafiti.